Κατσαρίδες: Θα επιβίωναν τελικά από μια πυρηνική καταστροφή; Ένας εντομολόγος απαντά

 

Στη «Μεταμόρφωση» του Franz Kafka, ο πρωταγωνιστής Gregor Samsa ξυπνάει μία μέρα και έχει μεταμορφωθεί σε ένα τεράστιο και αηδιαστικό έντομο. Οι περισσότεροι, τουλάχιστον στην Ελλάδα, απέδωσαν αυτό το έντομο ως «κατσαρίδα». Και υπάρχει ένας πολύ συγκεκριμένος λόγος γι' αυτό.

Για πολλούς ανθρώπους και μόνο η οπτική επαφή με μία κατσαρίδα προκαλεί αηδία, τρέμουλο ακόμα και κρίση πανικού. Η ίδια η μορφή της αλλά τα μέρη όπου «συχνάζει» έχουν ούτως ή άλλως δημιουργήσει μία ολόκληρη μυθολογία για το συγκεκριμένο έντομο.

Εμείς θέλοντας να μάθουμε πράγματα γι' αυτές απευθυνθήκαμε στον Γιώργο Κολιόπουλο που είναι Επίκουρος Καθηγητής Ζωολογίας και Εντομολογίας στο Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών.

Αρχικά, ήθελα να σας ρωτήσω πόσα είναι τα είδη κατσαρίδας;

Υπάρχουν πάνω από 4.000 είδη κατσαρίδας αλλά, ευτυχώς για εμάς, ελάχιστα απασχολούν τον άνθρωπο. Συγκεκριμένα για την Ελλάδα, και την Ευρώπη γενικότερα, αυτά που μας απασχολούν δεν ξεπερνούν τα 4 ή 5. 

Ποια είναι αυτά; Είναι αλήθεια ότι άλλαξε το κυρίαρχο είδος τα τελευταία χρόνια;

Δεν ξέρω αν άλλαξε δραματικά τα τελευταία χρόνια. Άλλαξε μάλλον σε σχέση με 40 και 50 χρόνια πριν που ήταν κάπως πιο διαδεδομένη η λεγόμενη ανατολίτικη κατσαρίδα. Tώρα με βάση με αυτά που παρατηρούμε, το πιο κοινό είδος για μέσα στα σπίτια ή γενικότερα σε στεγασμένους χώρους, μάλλον είναι το είδος που κοινώς ονομάζουμε γερμανική κατσαρίδα (blattela germanica). 

Aντιθέτως, στον δρόμο θα παρατηρήσουμε να βγαίνουν αρκετά συχνά από τα φρεάτια και τους υπονόμους οι λεγόμενες αμερικανικές

Υπάρχει τώρα τελευταία και όλο και πιο συχνά και η καστανή κατσαρίδα (Supella longipalpa) που τη βλέπουμε μέσα στα σπίτια (οι απεντομωτές το λένε «το ψιλό κατσαριδάκι») και μάλιστα σε χώρους που δεν το περιμένει κανείς. Για παράδειγμα στο καθιστικό, κάτω από τα έπιπλα και πίσω από τα κάδρα. Είναι πιο μικρές σε μέγεθος δηλαδή έχουν ένα μήκος περίπου του ενός εκατοστού. 

Πόσο ζουν οι κατσαρίδες και γιατί δεν κυκλοφορούν τον χειμώνα;

Το πόσο ζουν διαφέρει από είδος σε είδος. Για παράδειγμα, η αμερικανική κατσαρίδα μπορεί να ζήσει σχεδόν 2 χρόνια. Τα άλλα είδη είναι και αυτά μακρόβια. Άνετα ζουν 5-6 μήνες τα θηλυκά, λίγο λιγότερο τα αρσενικά. Γενικά πάντως πρόκειται για έντομα που έχουν μεγάλο βιολογικό κύκλο.

Ως προς τον χειμώνα, οι κατσαρίδες, όταν πέφτουν οι θερμοκρασίες, μειώνουν τον ρυθμό μεταβολισμού τους. Είναι μέσα στη βιολογία τους τον χειμώνα να αποσύρονται. Γι' αυτό δεν θα δει ποτέ κανείς πολλές κατσαρίδες να κυκλοφορούν έξω τον Ιανουάριο για παράδειγμα. Αυτό βέβαια δεν ισχύει πάντα για σπίτια που έχουν θέρμανση και εκεί όπου μπορούν να βρουν τροφή.

Είναι μύθος ότι μπορούν να ζήσουν εβδομάδες, ακόμα και αν αποκεφαλιστούν;

Τα έντομα έχουν μεν νευρικό σύστημα αλλά δεν μοιάζει με το δικό μας. Δεν υπάρχει δηλαδή ένας εγκέφαλος που δίνει εντολές παντού. Αντιθέτως έχουν πολλαπλά νευρικά κέντρα. Άρα, κόβοντας το κεφάλι μίας κατσαρίδας δεν εξυπακούεται ότι σταματάνε αυτόματα οι άλλες λειτουργίες. Συχνά για παράδειγμα μια τραυματισμένη κατσαρίδα θα ολοκληρώσει την ωοτοκία της.

Οι κατσαρίδες, λοιπόν, μπορούν να ζήσουν όσο αντέξουν χωρίς φαγητό και νερό. Επομένως, υπάρχει πράγματι περίπτωση να δει κανείς μια αποκεφαλισμένη κατσαρίδα ζωντανή.

Το άλλο αγαπημένο των sites, ότι δηλαδή θα επιβιώσουν από τον πυρηνικό όλεθρο;

Αυτό είναι αλήθεια ένα από τα αγαπημένα των sites. Αν οποιοδήποτε έντομο έρθει σε επαφή με μία πυρηνική έκρηξη, φυσικά δεν θα επιβιώσει γιατί οι θερμοκρασίες είναι τεράστιες. Από εκεί και πέρα, επειδή τα συγκεκριμένα έντομα έχουν έναν μακρύ βιολογικό κύκλο, ο ρυθμός πολλαπλασιασμού των κυττάρων τους είναι πολύ αργός. 

Επομένως, επηρεάζονται πιο δύσκολα και πιο αργά από δόσεις ακτινοβολίας και ραδιενέργειας. Δεν σημαίνει ότι αντέχουν και θα ζήσουν φυσιολογικά. 

Τελικά είναι βλαβερές και επικίνδυνες  για τον άνθρωπο; 

Η σύντομη απάντηση είναι ναι. Προφανώς οι κατσαρίδες ούτε κεντρί έχουν ούτε πίνουν το αίμα μας. Δεν είναι αντίστοιχης επικινδυνότητας με τα κουνούπια. Επειδή όμως με την ίδια ευκολία που επισκέπτονται ακαθαρσίες, υπονόμους και σημεία με πληθώρα μικροβίων θα έρθουν να επισκεφτούν τα τρόφιμά μας, δημιουργούν πολλά προβλήματα. 

Με αυτόν τον τρόπο μπορούν να μεταφέρουν ένα μεγάλο αριθμό βακτηρίων και άλλων μικροβίων ώστε τελικά να είναι υπεύθυνες για τροφικές δηλητηριάσεις, δυσεντερίες κτλ. Για πολλούς ανθρώπους, η παρουσία τους δημιουργεί προβλήματα φόβου, πανικού ή και υστερία. Είναι και αυτό ένα θέμα υγείας. 

Τέλος, μπορεί να δημιουργήσουν αλλεργικές καταστάσεις. Αυτοί οι αλλεργιογόνοι παράγοντες, σύμφωνα με όσα μας λέει ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, μένουν στον χώρο ακόμα και για μήνες από τότε που θα γίνει η απεντόμωση.